گزارش از زهرا رضازاده
در نقشه توسعه صنعتی ایران، مناطق بسیاری سالهاست در انتظار تصمیمهای دولتی، تخصیص بودجه و چراغ سبزهای اداری باقی ماندهاند. اما گاهی مسیر توسعه از جایی متفاوت آغاز میشود؛ نه از اتاقهای بودجه، بلکه از اتاق فکر بخش خصوصی. آنچه امروز در استان اردبیل در حال وقوع است، دقیقاً از همین جنس است: تولد یک قطب زیستفناوری که نه محصول سیاستگذاریهای مقطعی، بلکه نتیجه سالها سرمایهگذاری، صبوری، ریسکپذیری و نگاه راهبردی بخش خصوصی است.
شهرک تخصصی و صنعتی زیستفناوری کشور با ماهیت پالایشگاه زیست فناوری ایران عنوان «ایرانیس»، پروژهای است که آرام و بیهیاهو، اما عمیق و ریشهدار، جای خود را در آینده اقتصاد دانشبنیان ایران باز میکند. پروژهای که امروز دیگر در حد ایده یا طرح روی کاغذ نیست؛ بلکه به مرحلهای رسیده که میتوان آن را دید، لمس کرد و درباره بازدهی و اثرگذاریاش سخن گفت.
برخلاف بسیاری از شهرکهای صنعتی که صرفاً بهدنبال تجمیع واحدهای تولیدی هستند، ایرانیس از ابتدا با یک فلسفه متفاوت طراحی شده است. این مجموعه نه یک پروژه عمرانی صرف است و نه یک شهرک صنعتی کلاسیک. ایرانیس، در تعریف دقیقتر، یک اکوسیستم کامل تبدیل علم به صنعت است؛ اکوسیستمی که زنجیره ارزش زیستفناوری را از ایده و پژوهش تا تولید صنعتی و ورود به بازارهای داخلی و بینالمللی پوشش میدهد.
در این شهرک، زیستفناوری بهعنوان یک مفهوم انتزاعی یا صرفاً دانشگاهی دیده نشده، بلکه بهعنوان یک صنعت واقعی عملیاتی با قابلیت خلق ارزش افزوده، اشتغال پایدار و صادرات طراحی شده است. تمرکز ایرانیس بر چهار حوزه کلیدی زیستفناوری صنعتی، پزشکی و دارویی، کشاورزی و دامی ، شیمیایی میکروبی سلولی مولکولی آنزیم های صنعتی دقیقاً پاسخی به نیازهای راهبردی کل صنایع کشور و شکافهای تاریخی میان پژوهش و تولید است.
در قلب این پروژه، نام یعقوب واثقی قرار دارد؛ مدیرعامل و نایب رئیس هیئتمدیره شرکت جامع نوآوران مدرن صنعت آران. اما آنچه واثقی را از بسیاری مدیران پروژههای بزرگ متمایز میکند، صرفاً عنوان مدیریتی او نیست؛ بلکه دیدگاه متفاوتش به توسعه است. برای او، شهرک زیستفناوری یک پروژه کوتاهمدت یا یک فعالیت تبلیغاتی نیست؛ بلکه یک سرمایهگذاری راهبردی برای آینده اقتصاد ایران است.
این نگاه باعث شده ایرانیس بدون اتکا به منابع مالی دولتی، مسیر پیچیده اخذ مجوزها، طراحی فنی، تأمین زیرساخت و اجرای عملیاتی را طی کند. پروژهای که بسیاری آن را در سالهای نخست غیرممکن یا دستکم بسیار پرریسک میدانستند، امروز به مرحلهای رسیده که پیشرفت آن قابل اندازهگیری، ارزیابی و تحلیل اقتصادی است.
ایرانیس در زمینی به وسعت بیش از ۱۶۰ هزار مترمربع جانمایی شده؛ زمینی که با معماری هدفمند و برنامهریزی دقیق، ظرفیت استقرار دهها واحد دانشبنیان و صنعتی تخصصی را دارد. اما اهمیت پروژه فقط در ابعاد زمین خلاصه نمیشود، بلکه در سرعت و کیفیت اجراست.
در ماههای اخیر، عملیات اجرایی با شتابی کمسابقه پیش رفته است: اجرای کامل شبکههای آب، گاز و روشنایی داخلی، دیوارکشی بتنی پیشساخته، خاکبرداری و تسطیح معابر، آمادهسازی فونداسیونها، آغاز محوطهسازی و طراحی فضای سبز؛ اینها نشانههایی است از پروژهای که از فاز وعده عبور کرده و وارد فاز عمل شده است. تداوم فعالیتها بهصورت شبانهروزی، پیام روشنی برای بازار سرمایه دارد: اینجا پروژهای در حال ساخت نیست؛ پروژهای در حال شکلدهی به آینده است.
بازدیدهای میدانی مسئولان استانی و نهادهای اجرایی، هرچند نشاندهنده اهمیت راهبردی پروژه در سطح حاکمیتی است، اما واقعیت این است که نیروی پیشران ایرانیس همچنان بخش خصوصی است. سرمایهای که بدون وابستگی، مسئولانه و بلندمدت هزینه شده؛ تصمیمهایی که نه با نگاه کوتاهمدت، بلکه با تحلیل آینده بازار زیستفناوری اتخاذ شدهاند.
همین استقلال و شفافیت، ایرانیس را به یک نمونه قابل دفاع برای سرمایهگذاری خصوصی در پروژههای ملی تبدیل کرده است؛ الگویی که نشان میدهد اگر زیرساخت درست تعریف شود، بخش خصوصی میتواند پروژههایی را به سرانجام برساند که سالها در پیچوخم بوروکراسی متوقف ماندهاند.
تأثیرات شهرک تخصصی زیستفناوری ایرانیس، محدود به استان اردبیل نخواهد بود. برآوردها از ایجاد ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ شغل مستقیم تخصصی حکایت دارد؛ اشتغالی که مبتنی بر دانش، فناوری و تولید پایدار است، نه فعالیتهای موقت یا کمعمق.
در سطح کلانتر، این شهرک میتواند نقش مؤثری در کاهش وابستگی کشور به واردات محصولات زیستفناورانه، جلوگیری از خروج ارز و ایجاد ظرفیت صادراتی ایفا کند. به بیان دیگر، ایرانیس فقط یک پروژه صنعتی نیست؛ بلکه یک ابزار سیاست اقتصادی غیرمستقیم است که میتواند در تراز تجاری، امنیت دارویی و توسعه فناوری کشور اثرگذار باشد.
امروز ایرانیس در حال تبدیل شدن به یک «آدرس» است؛ آدرسی برای نخبگان، فناوران، استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان و سرمایهگذارانی که بهدنبال پروژهای واقعی، شفاف و آیندهدار هستند؛ پروژهای که نه بر موجهای زودگذر، بلکه بر نیازهای واقعی بازار و مزیتهای رقابتی ایران بنا شده است.
شهرک تخصصی و صنعتی زیستفناوری ایرانیس را باید فراتر از یک شهرک صنعتی دید. این پروژه، روایت یک انتخاب آگاهانه است: انتخاب اعتماد به بخش خصوصی، باور به توان نخبگان داخلی و حرکت هدفمند بهسوی اقتصادی که محور آن فناوری، نوآوری و ارزش افزوده است.
یعقوب واثقی و تیم همراه او با این پروژه نشان دادهاند که منویات مقام معظم رهبری را منشا توسعه و پیشرفت استان کشور قرارداده اند توسعه، بیش از آنکه به بودجه وابسته باشد، به تصمیم، جسارت، تداوم و نگاه بلندمدت نیاز دارد.
و کلام آخر اینکه ایرانیس، اگر همین مسیر را حفظ کند، میتواند نهتنها یکی از قطبهای زیستفناوری ایران، بلکه یکی از بازیگران جدی منطقه در سالهای آینده باشد.
