به اعتقاد مردم این استان چله کوچک سردترین روز های سال است و موقع آمدن به چله بزرگ می گوید : « توهیچ کاری نکردی؛ من کودکان را در گهواره ،دست زنان را در کوزه آب و پای مردان را بر روی زمین منجمد خواهم کرد ، چله بزرگ هم به او می گوید عمرت کوتاه و پشت سرت بهار است . آیین های شب چله در اردبیل تقریبا مشابه با آیین هایی است که در دیگر استانهای کشور بر گزار می شود . هندوانه ، انار، مرکبات ،انواع آجیل ، “قورقا” یا همان گندم برشته به همراه کشمش ،سنجد ، از تنقلات اصلی شب چله در میان مردم اردبیل در زمان حاضر است . خانواده ها در این شب ،معمولا د ر خانه بزرگتر های فامیل گرد هم می آیند و شام و هندوانه و انواع تنقلات را با هم می خورند و تا پاسی از شب را به گفت و گو می نشینند .
“چیله خونچه سی “یا « چله لیک » ( هدیه شب چله ) مراسمی است که در دیگر شهر ها کمتر دیده می شود ولی در کلانشهر اردبیل و کلا در استان اردبیل ، جزو ضروریات این شب تاریخی و باستانی است . هر خانواده ای که دختری را برای پسر خود نامزد کرده است ، در این شب باید هدیه شب چله به خانه عروس بفرستد که عبارت از همان میوه ها و تنقلات شب یلدا به طور کامل و یک چشم روشنی است که معمولا یک قطعه طلا برای عروس و یا احتمالا لباس و چادر شب برای خانواده عروس است. و همینطور خانواده دختری که دخترشان اولین سالی است که در خانه بخت است به دخترشان همین چیله لیک را می برند.
به رغم توسعه معاش خانواده ها ، خیلی از بزرگتر های فامیل از لذت برگزاری شب چله در سالها ی گذشته می گویند . آنان معتقدند با آنکه انواع میوه و مرکبات ، شیرینی های جدید به سورسات شب چله افزوده شده ولی لذت شب چله های گذشته ،که تنها به برخی میوه ها و قورقا و کشمش ،« قاوود » و سنجد ،بادام و گردو خلاصه می شد را ندارد.اما اکنون، در سفره شب یلدای مردم اردبیل، انواع آجیلها نظیر: پسته، فندق، مغز بادام و گردو ،و انواع میوهها :نظیر، پرتقال، نارنگی، موز و… را میتوان مشاهده کرد.
خوانچه
در بیشتر شهرها و روستاهای خطه آذربایجان رسم بر این است که کسانی که نامزد هستند در دوران نامزدی در این شب برای نامزدهای خود خوانچه طبق میفرستند و اقوام در هر چه بهتربودن این خوانچهها کمک میکنند.
محتویات خوانچه ها عبارتند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور تزیین می شود. هنگام غروب، زنان فامیل هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده و به جشن و پایکوبی می پردازند.
سپس طبق های آماده را بر سر افرادی که معین شده قرار داده و روانه خانه عروس می کنند و مادر عروس پس از تحویل طبقها، هدایای مانند پول، شیرینی، جوراب و دستمال به آنها می دهد. فردای این شب مادر دختر تمام طبقها را در اتاق میهمان چیده و از زنان فامیل برای صرف میوه و شیرینی دعوت می کند.
همچنین علاوه بر فرستادن سهم چله برای نوعروس، در نخستین سال ازدواج ، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی، یک قواره پیراهنی باکفش و چادری روانه منزل آنها می کند.
در آذربایجان سابقاً که ارتباطات به این آسانی نبود از اواخر تابستان مقدار زیادی هندوانه و خربزه در تور می گذاشتند و آن را از سقف آشپرخانه آویزان می کردند تادر هوای آزاد خراب نشود و یااینکه در کاه قرار می دادند.
هندوانه مهمترین خوراک شب چله مردم آذربایجان است. اغلب مردم در این شب برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعد از شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا (گندم برشته با شاهدانه) آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل میکنند.»
بعد از خوردن تنقلات و میوه بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستانهایی از حماسههای ملی این سرزمین نظیر، اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضربالمثل پرداخته و تا پاسی از شب به صحبت و گفت و گو مشغول میشوند.
زنان معمولا تا پایان چله کوچک خانه تکانی نمیکنند و اعتقاد دارند اگر در طول این دو چله کسی خانه تکانی کند، چله او را نفرین میکند و اگر چله کسی را نفرین کند به نکبت و بدبختی گرفتار میشود.
هندوانه سمبل شب چله
اولین چیزی که از یادآوری شب چله به ذهن خطور میکند، حضور «هندوانه» در این مراسم است. هندوانه مظهر شیرینی، خونگرمی، سرسبزی و سرخفامی، شادابی و سرزندگی است.
«هندوانه» برای شب چله لازم است و این رسمی است که تاکنون بدون تغییر باقی مانده است. از همین روست که میتوان در میان خوانچههای خانواده داماد برای خانواده عروس هنوز آن را مشاهده کرد!
خوانچه
«خوانچه» و یا به تلفظ آذربایجانیها، «خونچا» به تحفهای گفته میشود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازهعروس میفرستد.
