تا بوده حرف از فرار مغزها و مهاجرت نخبگان از ایران بوده ، آنسوی دیگر این ماجرا هیچگاه آنطور که باید به چشم نیامده است. در چند دهه اخیر همیشه گلایه از این بوده که چرا مهاجرت نخبگان ایرانی بازگشتی به کشور ندارد یا چرا به همان میزان که در صادرات مغزهای ایرانی فعال هستیم در واردات آن کوتاهی کرده‌ایم؟ اصلا سهم ما در جذب دانشجویان خارجی در همه این سالها چقدر بوده است؟
بهانه این گزارش با همین سوالات کلید خورد تا ما به سراغ دکتر اسماعیل چمنی رئیس دانشگاه محقق اردبیلی برویم تا به این سوالات پاسخ دهند کسی که توانست بیش از ۱۴۰۰ دانشجوی خارجی را به این دانشگاه جذب نماید.
حضور ۱۴۰۰ دانشجوی خارجی در اردبیل، در استان بازتاب های متفاوتی از نظر مردم داشت، برخی از آنها این تعداد را باعث افتخار و به نوعی به کیفیت بالای نظام آموزش عالی ایران و دانشگاه محقق اردبیلی نسبت می‌دادند و معتقد بودند جامعه ایرانی عادت دارد خوبی‌های خودش را نبیند! و در مقابل عده‌ای معتقد بودند مقایسه این تعداد با موج مهاجرت نخبه‌ها از ایران از اساس اشتباه است و دلیل این حضور را به نوعی تجارت دانشجو می‌دانستند که در همه جای دنیا معمول است.
دانشجویان سفیران فرهنگ ایرانی در کشور خود هستند
مزایای بین المللی شدن دانشگاه رو بفرمایید.
دانشجویان ما سفیران ما در کشورهای خودشان هستند چرا که با فرهنگ و آداب و رسوم اصیل ایرانی آشنا می شوند و روابط فردی- اجتماعی زیادی با کشور ما برقرار کرده اند. با حضور این دانشجویان در دانشگاه های کشور روند جذب دانشجویان خارجی افزایش پیدا می کند چرا که در صورت رضایتشان از دانشگاه محل تحصیلشان به عنوان مبلغان آن دانشگاه در کشور خودشان خواهند بود و دوستان و افراد زیادی را به تحصیل در ایران و در آن دانشگاه ترغیب خواهند کرد.
در کل تحصیل دانشجویان خارجی از جنبه های علمی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی برای کشور ما مفید است. دیپلماسی علمی یکی از دستاوردهای حضور این دانشجویان در ایران است. بطوریکه می توانند پل ارتباطی بین اساتید ایران و کشور خودشان باشند و پروژه های مشترک علمی و فناوری بین دو کشور را پیش ببرند.
در بعد اقتصادی می توانند به کنشگران اقتصادی فعال در مبادلات اقتصادی دو کشور تبدیل شوند و با مراودات بازرگانی که در این راستا اتفاق می افتد منجر به افزایش ارزآوری کشور از طریق صادرات محصولات ایرانی یا محصولات دانش بنیان مراکز رشد دانشگاه ها یا پارک ها گردند.
در بعد سیاسی با افزایش مناسبات سیاسی دو کشور منجر به بهبود روابط دو کشور می شوند و در درازمدت با گرفتن کرسی های مهم سیاسی کشورشان عامل تقویت همکاری های سیاسی دو کشور می شوند. زندگی در کنار دانشجویان ایرانی یا دانشجویان کشورهای دیگر که در دانشگاه های ایران در حال تحصیل هستند منجر به تبادلات فرهنگی آن ها شده و سازگاری و تاب آوری با زندگی در کنار فرهنگ های متنوع دنیا از نتایج دیپلماسی فرهنگی حضور این دانشجویان در ایران است.
چالش ها و موانع بین المللی شدن دانشگاه چیست و چه راهکاری را برای حل این چالش ها پیشنهاد می دهید
ابتدا توضیح این مورد ضروری هست که بالاخره وقتی کار جدید و حرکتی نو در محیطی شروع می‌شود قطعا مشکلاتی خواهد داشت و بعضا موانعی در این راه‌ایجاد خواهد شد ولی از آنجایی جذب دانشجویان خارجی سبب بین المللی شدن دانشگاه و افزایش اعتبار آن‌در سطح ملی و بین المللی می‌شود باید این موارد را‌پذیرفت و ریل‌گذاری صحیحی انجام داد.
به این سوال از چند جنبه می توان پاسخ داد. جنبه اول ظرفیت بسیار بزرگ اساتید نخبه موجود در دانشگاه های کشور است که به جرات می توان گفت در سطح بین المللی جزو نفرات اول دنیا هستند (از جمله دانشمندان ۱٪ و ۲٪ کشور)، ولی آنچنان که باید شناخته‌شده نیستند و این برمی‌گردد به تبلیغات کم در عرصه بین المللی و گاها تبلیغات منفی که علیه ایران در عرصه بین المللی وجود دارد. برای حل این مشکل بایستی مزیت های تحصیل در ایران و دانشگاه های کشور همچنین مزیت های کشور ایران از حیث فرهنگی، گردشگری و اقلیمی و موقعیت سیاسی آن برای دانشجویان تبلیغ گردد.
جنبه دوم عدم آشنایی برخی دستگاه ها و مسئولین کشور به اهمیت حضور این دانشجویان در ایران است چرا که به جنبه راهبردی حضور دانشجویان بین الملل و نقش بی همتای آن ها در دیپلماسی علمی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی اهمیت نمی دهند؛ برای حل این مشکل بایستی با برگزاری جلسات توجیهی متعدد چه از طریق رسانه ها و چه از طریق متولیان امر اهمیت حضور این دانشجویان برجسته گردد.
جنبه سوم جایگاه امور بین الملل دانشگاه ها در سطح وزارتخانه می باشد که پیشنهاد می شود در چارت سازمانی به صورت یکدست در کل دانشگاه های کشور از سطح مدیریت به معاونت تبدیل گردد که با چنین تغییری پیشرفت بهتری در حوزه بین المللی سازی دانشگاه ها می تواند اتفاق افتد.
جنبه چهارم کندی روند صدور ویزای تحصیلی است که البته اخیرا با پیگیری های سازمان امور دانشجویان به مراتب بهتر از قبل شده است ولی همچنان می توان با چابک سازی روند صدور ویزا و تسهیل محدودیت های اقامت و تردد دانشجویان به این امر کمک کرد.
راه کارهای بهبود ساز و کار جذب دانشجوی خارجی چیست؟
شرکت در نمایشگاه های جذب دانشجویان خارجی در اقصی نقاط دنیا، رایزنی با سفیران ایران در کشورهای مختلف دنیا و برگزاری نشست های مختلف با مسئولین کشورهای مختلف، ایجاد بورسیه های مختلف از طریق وزارت علوم ایران یا وزارت امور خارجه جهت جذب و معرفی نخبگان کشورهای مختلف به دانشگاه های ایران، ساماندهی شرکت ها و کارگزارهای جذب دانشجویان خارجی و تشویق آن ها جهت جذب از سایر نقاط دنیا نه فقط کشورهای همسایه از جمله راه کارهای بهبود ساز و کار جذب دانشجویان خارجی است.
راه اندازی سامانه جذب دانشجویان بین المللی در دانشگاه محقق اردبیلی
برای بین المللی شدن دانشگاه چه اقداماتی لازم است و دانشگاه محقق اردبیلی چه اقداماتی انجام داده است؟
علاوه بر ارتقا سطح علمی دانشگاه و افزایش مقالات و کتب علمی قابل استناد، ثبت اختراعات در سطح جهانی، کسب رتبه های بالا در نظام های مختلف رتبه بندی بین المللی، یک سری اقدامات زیربنایی نیز لازم است.
در این راستا دانشگاه محقق اردبیلی با توسعه اداره امور بین الملل از طریق اختصاص ساختمان جداگانه، افزایش تعداد کارکنان این بخش، ایجاد اداره امور کنسولی جهت انجام مراحل صدور ویزا و اقامت این دانشجویان، همچنین اخذ مجوز مرکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان (آزفا) و راه اندازی سامانه جذب دانشجویان بین المللی اقداماتی انجام داده است.
در حال حاضر معاونت های مختلف دانشگاه در حال تدوین برنامه های مختلف دانشجویی، فرهنگی و تربیتی برای این دانشجویان هستند که با برگزاری دوره ها و اردوهای مختلف فرهنگ اصیل ایرانی-اسلامی را بهتر به آنها منتقل کنند. قدم بعدی احداث خوابگاه دانشجویان بین الملل و همچنین اخذ مجوز راه اندازی پردیس بین الملل دانشگاه است که در دستور کار قرار دارد.
مهمترین سیاست ها، مقررات و قوانین جذب دانشجویان خارجی چیست؟
امروزه اهمیت تبادل دانشجویان در عرصه بین المللی بر کسی پوشیده نیست و در همین راستا رقابت شدیدی بین کشور های مختلف در جذب دانشجو وجود دارد. هر کشوری که چشم انداز ماندگاری برای دانشگاه و آموزش عالی خود از حیث علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قائل است وارد این رقابت بین المللی می شود.
با در نظر گرفتن مزیت های عنوان شده ایران که دانشگاه هایی در تراز بین المللی دارد و آموزش عالی آن مزیت ها و ظرفیت های زیادی دارد وارد این رقابت شده است تا به جایگاه مطلوبی در مرجعیت علمی برسد و در گسترش زبان فارسی نیز تاثیرگذار باشد. سیاست کنونی کشور جذب دانشجویان از همه کشورهای دنیا و بعبارتی تنوع ملیتی است.
در شرایط جهانی شدن اقتصاد، فرهنگ و فناوری نقش دانشجویان خارجی در تولید علم و تسهیل فناوری چیست؟
همانطوری که عنوان شد تقویت مرجعیت علمی، رشد دیپلماسی عمومی و گسترش زبان فارسی سه علت اصلی جذب دانشجوی بین الملل است.
رسیدن به مرجعیت علمی، یعنی توجه دنیا نسبت به علم ایران و پذیرش مرجعیت ایران در حوزه علم و دانش، مرهون حضور دانشجویان بین الملل در دانشگاه های ایران است؛ چرا که هر کدام از این دانشجویان صاحب مقالات علمی یا شرکت های دانش بنیان هستند و می توانند با نقش آفرینی در عرصه دانش و فناوری کشور ایران را سردمدار علم و دانش کنند و در تولید علم که همان مرجعیت علمی است موثر باشند.
وضعیت موجود دانشجویان بین الملل در ایران و در اردبیل رو بفرمایید.
در حال حاضر بیش از ۱۰۰ هزار دانشجو از بیش از ۹۰ ملیت در ایران مشغول به تحصیل هستند که با وجود رشد خوب نسبت به گذشته، هدف گذاری روی جذب بیش از ۲۵۰ هزار دانشجو در یک بازه زمانی ۵ ساله در کل کشور در نظر گرفته شده است.
دانشگاه محقق اردبیلی نیز همراستا با سیاست های بالادستی از سال ۱۴۰۱ بصورت جدی به موضوع جذب دانشجویان خارجی وارد شد که حاصل آن جذب بیش از ۱۴۰۰ دانشجوی خارجی از کشورهای عراق، سوریه، نیجریه و ترکیه بوده است.
دانشجویان خارجی در اردبیل چه می خوانند؟
دانشجویان خارجی در رشته های مختلف موجود در دانشگاه تحصیل می کنند که پرتقاضاترین آن ها به ترتیب رشته های مدیریت بازاریابی و ارتباطات ورزشی، مدیریت بازرگانی، مدیریت آموزشی، اقتصاد توسعه و برنامه ریزی، زبان و ادبیات عربی، مدیریت کسب و کار مالی، روانشناسی تربیتی، آموزش زبان انگلیسی، مطالعات منطقه ای گرایش خاورمیانه و شمال آفریقا، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، آمار ریاضی، مدیریت سازمان ها و باشگاه های ورزشی، مهندسی عمران، زیست شناسی سلولی-مولکولی، تاریخ، روانشناسی عمومی، مهندسی مکانیک تبدیل انرژی، مهندسی کامپیوتر و شیمی تجزیه هستند.
اگر به ترتیب دانشکده ها از پرتقاضاترین به کم تقاضاترین عنوان کنیم دانشکده علوم اجتماعی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشکده علوم، دانشکده فنی و مهندسی و دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی قرار دارند.
انگیزه حضور دانشجویان خارجی چیست؟
تبادل دانشجویان در عرصه بین المللی موضوع جدیدی نیست و سال هاست کشورهای مختلف به علت نقش راهبردی دانشجویان دنیا در گسترش دیپلماسی علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به اعزام دانشجویانشان به کشورهای مختلف دنیا و پذیرش دانشجویان از کشورهای مختلف دنیا اقدام می کنند. کشور ایران با توجه به داشتن دانشگاه های همتراز با دانشگاه های معتبر دنیا مقصد بسیاری از دانشجویان از جمله دانشجویان کشورهای دوست و همسایه است.
علاوه بر این، ظرفیت پذیرش دانشجویان در بعضی کشورها مثل عراق بخصوص در مقاطع تحصیلات تکمیلی بسیار پایین است و به همین علت بسیاری از دانشجویان این کشورها برای تحصیل در مقاطع بالاتر که امکان آن در کشور خودشان مهیا نیست به دانشگاه های برتر کشورهای دیگر من جمله ایران می آیند. به علت قرابت فرهنگی و تاریخی بسیار زیاد بین ایران و عراق و با توجه به مسلمان بودن دو کشور، ایران اولین مقصد تحصیل برای دانشجویان عراقی و حتی سوریه ای است.
لازم به ذکر است که هزینه تحصیل و زندگی در ایران نیز برای این دانشجویان به نسبت پایین است و علاوه بر آن جاذبه های تاریخی و گردشگری فراوانی وجود دارد که در کنار تحصیل می تواند از بعد تفریحی هم حائز اهمیت باشد. نزدیکی به ایران برای کشورهای همسایه از دیگر مزیت تحصیل در ایران برای آن هاست.
کلام آخر
حضور دانشجویان با زبان‌ها، قومیت‌ها، نژادها، فرهنگ‌ها و سطح اجتماعی-اقتصادی متفاوت در دانشگاه‌های ایران، سابقه‌ای طولانی دارد. استفاده از این تجربه، در انسجام و انطباق سریع‌تر دانشجویان بین المللی می‌تواند دانشگاه‌های ما را محل مطلوبی برای پذیرش دانشجویان از کشورها و فرهنگ‌های دیگر نماید.
بین المللی شدن دانشگاه ها و جذب دانشجویان بین المللی مزیت های گوناگونی برای کشور و نظام آموزش عالی ایران دارد. از جمله این مزایا، بهبود کیفیت دانشگاه، دستیابی به مرجعیت علمی، افزایش تعامل فرهنگی -اجتماعی، جذب نخبگان علمی، افزایش سرمایه های اجتماعی، اشتغالزایی و درآمدزایی ارزی، توسعه دامنه نفوذ فرهنگی و ایجاد امنیت پایدار در منطقه و در نهایت افزایش قدرت نرم کشور است و این فارغ التحصیلان غیر ایرانی می توانند سفیران و مبلغان نظام آموزشی ایران به شمار روند.
