یادداشت از زهرا رضازاده
سومین دوره «جایزه ملی جوانی جمعیت» که در راستای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب آبان ماه ۱۴۰۰ برگزار میشود، فرصتی برای ارزیابی پیشرفت سیاستهای جمعیتی، ترغیب ایدههای نو و مشارکت فعالان اجتماعی در تحقق اهداف ملی جمعیت است.
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که در آبان ۱۴۰۰ در مجلس تصویب شد، بهمنظور جبران کاهش نرخ باروری و شیوع سالمندی جمعیت و تقویت خانوادهها تدوین شده است.
ماده ۱۹ این قانون، رسالت فرهنگسازی و ایجاد مشوقهای مؤثر برای رشد ازدواج و فرزندآوری را بر عهده دولت و دستگاههای مرتبط گذاشته است.
سازمانها و دبیرخانههای ملی، از جمله دبیرخانه ستاد ملی جمعیت و شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری، پروژهها و طرحهای کلان در حوزه جمعیت را پیگیری و ارزیابی میکنند.
بخشهای هفتگانه رویداد شامل خانواده، رسانه، سازمانهای مردمنهاد، دستگاههای اجرایی، شرکتها و مؤسسات خصوصی، مدیران، و نخبگان بوده و محورهای محتوایی نیز معمولاً حول ترویج فرزندآوری، فرهنگسازی ازدواج آسان، کارآفرینی جوانان و بازتاب تصویری جامعه نسبت به جوانی جمعیت است.
دبیرخانه ستاد ملی جمعیت نقش اصلی را در هماهنگی، انتشار فراخوان و نظارت بر فرایند دارد.
کمیته علمی این رویداد نیز ترکیبی از متخصصان جمعیتشناسی، خانواده، سیاستگذاری اجتماعی و رسانه است؛ اخیراً دکتر علیرضا رئیسی به عنوان نایبرئیس کمیته علمی منصوب شده است.با دعوت عمومی و رقابت در بخشهای مختلف، امکان مشارکت فعال جوانان، سازمانهای مردمنهاد و رسانهها فراهم میشود که میتواند به تولید راهحلهای بومی و خلاقانه برای مشکلات جمعیتی منجر شود.
رویدادهای این چنینی کمک میکنند تا موضوع جوانی جمعیت، ازدواج، فرزندآوری و سیاستهای حمایت از خانواده بیشتر در سطح عمومی مطرح شوند؛ رسانهها و اهالی فرهنگ نقش مهمی در این بخش دارند.نتایج ارائه شده توسط شرکتکنندگان و ارزیابی عملکرد سیاستها میتواند به تصمیمگیران کمک کند تا مزایا و نقاط ضعف فعلی را بشناسند و سیاستها را بر اساس شواهد اصلاح کنند.
انگیزههایی مانند کاهش موانع اداری در ازدواج، کمک به تأمین مسکن یا تسهیلات مالی برای خانوادههای جوان، میتواند تأثیر مستقیمی بر افزایش رغبت به تشکیل خانواده و فرزندآوری داشته باشد.یکی از مشکلات عمده در سیاستهای جمعیتی ایران مشکل در دسترسی به دادههای دقیق، سرشماری بهموقع و ارزیابی اثربخشی اقدامات است. اینکه چقدر سیاستها واقعاً در افزایش نرخ فرزندآوری موثر بودهاند، هنوز نیاز به بررسی عملی و طولانی مدت دارد.ظرفیت اجرایی، میزان تخصیص بودجه، بهرهمندی از زیرساختها و توانایی نظارتی در استانها متفاوت است؛ این تفاوت میتواند منجر به اثرگذاری متفاوت سیاستها شود.
هزینه زندگی، مسکن، شاغل نبودن یا درآمد کم جوانان، ناپایداری اشتغال، مشکلات بیمهای و تأمین هزینههای فرزندآوری ازجمله موانعی هستند که بسیاری از خانوادهها با آن مواجهاند. اگر مشوقها و حمایتها همراه با تسهیل شرایط اقتصادی نباشد، رویدادها به تنهایی نمیتوانند اثرات عمیقی داشته باشند.
نگرش نسبت به خانهداری، تعداد فرزند، نقش زنان، تحمل مسئولیتهای خانوادگی و زمان مورد نیاز برای بزرگ کردن فرزند، همگی تحت تأثیر مسائل فرهنگی و اقتصادی است. تغییر نگرش نیازمند زمان، برنامه فرهنگی مستمر و مشارکت نهادهای مدنی و مذهبی است.مشوقهای مالی، خدمات تسهیلی، حمایتهای دولتی یا صندوقهای حمایتی باید دائمی و پایدار باشند تا خانوادهها بتوانند برنامه بلندمدت تشکیل خانواده داشته باشند. اگر مشوقها مقطعی یا محدود باشند، اثرگذاری کمتر خواهد بود.
ایجاد سامانه بازخورد مردمی برای اینکه خانوادهها و جوانان بتوانند تجربیات و مشکلات خود را مستقیماً منعکس کنند تا تصمیمگیران اصلاحیههای لازم را انجام دهند.
سومین رویداد ملی جایزه جوانی جمعیت فرصتی است برای نه فقط جشنوارهای کردن موضوع جمعیت، بلکه تبدیل سیاستها به برنامههای محلی، قابل اجرا و با تأثیر محسوس. اگر سیاستهای حمایتی همراه با زیرساختها، محیط اقتصادی مناسب و مشارکت گسترده مردم باشند، این رویداد میتواند نقطه عطفی در مسیری باشد که کشور نه فقط برای «جوانی جمعیت» سخن بگوید، بلکه آن را در عمل تحقق ببخشد.
